พระพนัสบดี เป็นพระพุทธรูปศิลาเก่าแก่สมัยทวารวดี มีอายุประมาณ 1,200 - 1,300 ปี แกะสลักจากศิลาเนื้อละเอียดสีดำ เป็นพระพุทธรูปในท่าประทับยืนบนดอกบัวที่วางอยู่บนหลังสัตว์ประหลาดที่สร้างขึ้นจากจิตนาการ เรียกว่า "พนัสบดี" (ผู้เป็นใหญ่ในป่า) แก้มเป็นกระพุ้ง จงอยปากใหญ่งุ้มแข็งแรง ปลายจงอยปากจากบนลงล่างมีรูทะลุคล้ายกับจะแขวนกระดิ่งได้ มีเขาทั้งคู่บิดเป็นเกลียวงอเข้าหากันคล้ายเขาโคตั้งอยู่เหนือตา โคนเขามีหูสองหูอย่างหูโด มีปีกสองข้างใหญ่สั้นที่กำลังกางออก ขาทั้งสองข้างพับแนบทรวงอกยกเชิดขึ้นอย่างขาของครุฑที่กำลังเหิรลม

ด้านหลังองค์พระมีประภามณฑล (ลายเปลวเพลิง) เป็นรูปกลมรีอย่างรูปไข่ รอบๆประภามณฑลมีลวดลายงดงามมาก จากพื้นล่างสุดถึงยอดประภามณฑลสูง 45 เซนติเมตร จากฐานล่างถึงพระบาทสูง 15 เซนติเมตร ส่วนกว้างที่สุดของประภามณฑล 20 เซนติเมตร ส่วนกว้างจากปลายปีกทั้งสองข้าง 24 เซนติเมตร

พระพนัสบดี ได้มีการค้นพบเมื่อประมาณปี พ.ศ. 2440 โดยผู้พบได้พบขณะพายเรือไปขายของ และปักไม้พายไปถูกองค์พระใต้ผิวน้ำที่ชายฝั่งคลองแบ่ง ตำบลไร่หลักทอง อำเภอพนัสนิคม จังหวัดชลบุรี และได้เก็บรักษาบูชาไว้ที่บ้านซึ่งอยู่ตรงข้ามสถานีตำรวจพนัสนิคม มาจนถึงปัจจุบัน

พระพนัสบดีองค์จำลอง ได้สร้างขึ้นเมื่อวันที่ 25 มกราคม พ.ศ.2517 จำลองให้ขนาดใหญ่กว่าเดิม 3 เท่า ประดิษฐาน ณ หอพระพระพนัสบดี ถนนเมืองเก่า ด้านทิศตะวันตกที่ว่าการอำเภอพนัสนิคม ตรงข้ามเทศบาลเมืองพนัสนิคม อำเภอพนัสนิคม จังหวัดชลบุรี กรมศิลปากรได้ประกาศขึ้นเป็นโบราณสถาน ในราชกิจจานุเบกษาเล่ม 52 หน้า 3684 เมื่อวันที่ 8 เดือนมีนาคม พ.ศ.2478